W swoim wystąpieniu profesor Górski przybliżył historię i znaczenie przełomowej misji satelitarnej COBE (Cosmic Background Explorer), która zapoczątkowała nową erę w badaniach kosmologicznych.
Od odrzuconej propozycji do Nobla
COBE narodził się z determinacji – pierwotna propozycja złożona do NASA w 1974 roku została odrzucona. Jednak już w 1977 roku powstał spójny projekt połączenia trzech instrumentów badawczych: FIRAS, DIRBE i DMR, na jednej platformie orbitalnej. W 1977 roku pojawiła się spójna koncepcja połączenia trzech instrumentów badawczych: FIRAS, DIRBE i DMR – na jednej platformie satelitarnej. Zwrot nastąpił po katastrofie promu Challenger w 1986 roku. Wstrzymanie programu promów kosmicznych zmusiło zespół do radykalnej przebudowy całego satelity COBE Aby misja mogła zostać wyniesiona w kosmos za pomocą rakiety nośnej, satelita musiał zostać ,,odchudzony” o 50%. Dzięki temu możliwe było ostateczne wyniesienie COBE na orbitę 18 listopada 1989 roku.
Instrument FIRAS błyskawicznie potwierdził, że promieniowanie tła ma niemal idealne widmo ciała doskonale czarnego – co ugruntowało teorię Wielkiego Wybuchu.
Prawdziwy przełom przyniósł jednak DMR, rejestrując po raz pierwszy w historii fluktuacje mikrofalowego promieniowania tła – niejednorodności, które stanowiły zalążki dzisiejszych galaktyk i struktur kosmicznych. Ten wynik został później uhonorowany Nagrodą Nobla w 2006 roku dla Johna Mathera i George’a Smoota – kierowników eksperymentów FIRAS i DMR.
Prof. Górski wspominał, że początkowo media i środowisko naukowe oczekiwały na wyniki DMR z dużą niecierpliwością, a wręcz obawami, co do „braku danych” i „niepewności naukowców” Ostatecznie prezentacja odkrywczych wyników DMR w 1992 roku na konferencji Amerykańskiego Towarzystwa Fizycznego przeszła do historii. „3 dni później widziałem zdjęcie z COBE na ekranie samolotu lecącego do Paryża – to było niesamowite uczucie” – wspominał profesor.
Dziedzictwo COBE
Wyniki ustalone przez COBE zapoczątkowały erę precyzyjnej kartografii Wszechświata. Jak zauważył prof. Górski, to, co w przypadku map Ziemi zajęło ludzkości 500 lat, udało się w kosmologii osiągnąć w ciągu zaledwie dwóch dekad – od pierwszych map fluktuacji tła do szczegółowych pomiarów całego nieba przez misje WMAP i Planck.
„To tak, jakbyśmy odtworzyli topografię Wszechświata, tak jak wcześniej stworzyliśmy mapę Ziemi – tylko znacznie szybciej” – podsumował prof. Górski.
COBE był misją na granicy ówczesnych możliwości technicznych, ale jego dane zmieniły naukę. Pokazały, że Wszechświat nie tylko rozszerza się, ale jest pełen struktur, początki ewolucji których możemy dziś badać dzięki promieniowaniu tła, czyli najstarszemu światłu we Wszechświecie.
„A wszystko to zaczęło się od COBE.”